Аб’яднаны пераходны кабінет зазнаў першую страту ў асобе цяпер ужо экс-прадстаўніцы па эканоміцы і фінансах Таццяны Зарэцкай. Бізнесвумен паведаміла, што гэта звязана з пагрозамі, якія да яе паступаюць. У Кабінеце заявілі, што прынялі яе рашэнне з разуменнем. Які адбітак кейс сыходу аднаго з прадстаўнікоў пакіне на рэпутацыі Кабінета і чаму беларускія ўлады, сілавікі (ці нехта іншы) так змагаюцца з не самым моцным у палітычным плане гульцом, мы спыталі ў экспертаў.
Як сыход аднаго з прадстаўнікоў адаб’ецца на рэпутацыі Кабінета?
На пытанне, як адаб’ецца сыход з Кабінета аднаго з прадстаўнікоў неўзабаве пасля фарміравання структуры, на яго вазе і даверы да яго ў вачах грамадства, экс-дыпламат, старшы даследчык «Цэнтра новых ідэй» і аўтар тэлеграм-канала «Пульс Ленина» Павел Мацукевіч адказвае, што гэта наўрад ці прынцыпова зменіць стаўленне людзей.
— Тыя, хто верыў і звязваў нейкія надзеі са з’яўленнем Кабінета, працягнуць у яго верыць. Тыя ж, хто глядзеў на яго з’яўленне як на нейкую трансфармацыю ўнутры апазіцыі, якая можа прынцыпова нічога не значыць, атрымаюць дадатковы аргумент заставацца скептычна настроенымі ў дачыненні да перспектываў гэтай новай структуры, — тлумачыць ён. — Калі б Кабінет здолеў за гэты час зрабіць нешта выбітнае, гэта магло павысіць да яго грамадскі і палітычны інтарэс. Але паколькі, акрамя самога факту з’яўлення, нічым прарыўным ён пакуль не адзначыўся, статус-кво захоўваецца.
Эксперт дапаўняе, што Кабінет не картачны домік і Таццяна Зарэцкая — не тая ключавая карта, выпадзенне якой азначае разбурэнне ўсёй канструкцыі.
Экс-дыпламат і аналітык Еўрапейскага савета па міжнародных адносінах (ECFR) Павел Слюнькін указвае на неадназначны інфармацыйны аспект, што папярэднічаў сыходу прадстаўніцы па эканоміцы.
— Чуткі пра тое, што Таццяна Зарэцкая пакіне Кабінет, з’явіліся даволі даўно. Звязаныя яны былі з расследаваннем, размешчаным на сайце, што быў відавочна створаны для дыскрэдытацыі людзей. Там было шмат фактаў, якія закліканыя выставіць яе ў цёмным святле, але якія падымаюць пытанні да яе бізнесу і прафесійнага досведу. Менавіта з гэтай публікацыяй я звязваю яе сыход з Кабінета, таму што многія людзі пачалі падымаць матэрыялы, звязаныя з яе бізнесам, і задаваць пытанні, наколькі яна была праўдзівая ў тым, што яна паспяховая бізнесвумен. Як я разумею, на многія пытанні адказаў няма: Таццяна адмаўляецца каментаваць гэтыя рэчы. Гэта выклікае дадатковую хвалю цікавасці да яе, — кажа Павел Слюнькін. — Відавочна, пра гэта было вядома і Кабінету. І яе сыход — гэта спроба пазбегнуць рэпутацыйных стратаў, пра якія ў найбліжэйшай будучыні, дзякуючы незалежным журналістам, мы можам даведацца. Але падкрэслю, я не ведаю, праўдзівыя сцверджанні былі ў тым матэрыяле ці не.
Найбліжэйшым часам мы выпусцім тэкст пра тое, як спрабавалі пагаварыць з Таццянай Зарэцкай пра згаданы Слюнькіным матэрыял, а таксама задаць іншыя пытанні, якія тычацца яе бізнесу.
Сыход з Кабінета аднаго з прадстаўнікоў, на яго думку, — гэта ўдар па рэпутацыі ўсіх дэмсілаў і па структуры ў прыватнасці.
— Офіс Святланы Ціханоўскай вымушаны быў пайсці на саступкі крытыкам знутры дэмакратычных сіл, якія прэтэндавалі на вялікую ролю, уплывовасць, уваход на сустрэчы з еўрапейскімі палітыкамі. Ім хацелася пасадаў, большай інстытуцыяналізацыі адносін. Рэагуючы на гэтыя прэтэнзіі, Офіс Святланы Ціханоўскай, як мне здаецца, быў вымушаны пайсці на стварэнне такой структуры, якая сама па сабе не дае дадатковых рэсурсаў для змены сітуацыі ў Беларусі. У выніку Ціханоўская як была, так і засталася абраным лідарам, а астатнія прызначаныя ёю людзі не прызнаюцца як альтэрнатыўны ўрад, — працягвае Павел Слюнькін. — Але чым больш людзей, якія займаюць галоўныя пазіцыі або пасады, тым больш чаканняў ад грамадства ў плане змены сітуацыі. У той жа час тым больш спробаў дыскрэдытацыі гэтых людзей. Усё роўна, добрыя яны ці дрэнныя, гэтая праца будзе весціся. Калі раней праблема расейскага пашпарта Сахашчыка была толькі ягоная, то цяпер гэта праблема ўсіх дэмсілаў. Тое самае з Таццянай Зарэцкай.
Які выклік стаіць перад Кабінетам і якія праблемы выкрыў кейс Зарэцкай?
Павел Мацукевіч глядзіць на сітуацыю з сыходам Зарэцкай як на выклік. Ён адзначае, што яе прыход у Кабінет быў звязаны з энтузіязмам з яе боку, прыйшла яна ў структуру добраахвотна і, мяркуючы з яе інтэрв'ю, была поўная ідэй.
— А тут раптам праз два месяцы яна выходзіць з Кабінета. І называе прычыны, якія з жыццёвага пункту гледжання гучаць досыць важка, але з палітычнага пункту гледжання і з пункту гледжання адказнасці — вялікае пытанне, — тлумачыць ён. — Гэтая мітусня дрэнна характарызуе і саму структуру, і не вельмі добра — людзей, якія такія рашэнні прымаюць. Мне здаецца, што рызыкі пагрозаў і спробаў дыскрэдытацыі былі на паверхні. Я перакананы, што ўсе чальцы Кабінета так ці інакш сутыкаюцца з пагрозамі, прычым гэтыя пагрозы нярэдка ўвасабляюцца ў жыццё. Гэта тычыцца і Паўла Латушкі, у якога брат за кратамі, і самой Святланы Ціханоўскай, у якой муж у калоніі.
Пасля гэтага кейса набіраць людзей у Кабінет будзе складаней, лічыць Павел Слюнькін, таму што ўсе разумеюць узровень ціску, які на іх аказваецца. А ўлічваючы патрабаванні да патэнцыйных прадстаўнікоў, спіс кандыдатаў яшчэ больш звужаецца: патрабаванні высокія, а стымулаў або відавочных выгад няма.
— Іх будуць не толькі крытыкаваць людзі, якія хочуць пераменаў і патрабуюць ад людзей, якія ўзялі на сябе палітычную адказнасць, іх дамагацца. Але ўдары будуць наносіць беларускія спецслужбы, дыскрэдытуючы, крытыкуючы, шукаючы на іх кампрамат, — кажа Павел Слюнькін.
Павал Мацукевіч дапаўняе, што кейс з Таццянай Зарэцкай таксама падымае пытанне бяспекі прадстаўнікоў Кабінета.
— Калі прычыны, якія Таццяна Зарэцкая назвала публічна, сапраўдныя, і няма нейкіх іншых, то для Кабінета складваецца не вельмі прыемная сітуацыя. Ён, прэтэндуючы на ролю нейкага альтэрнатыўнага ўрада (гэта мы бачым па спробах дамагчыся міжнароднага прызнання), разам з тым не можа ўплываць на сітуацыю ў Беларусі, абараняць удзельнікаў ініцыятываў, якія знаходзяцца ў Беларусі. А ў дадзеным выпадку атрымліваецца, што не можа гарантаваць бяспеку нават удзельніку сваёй каманды, — кажа ён.
Рэжым Лукашэнкі баіцца Кабінета ці проста сілавікі робяць сваю працу?
— Раней усе намаганні [сілавікоў] былі накіраваныя на Святлану Ціханоўскую як лідара і сімвал дэмакратычнага руху. Цяпер яны будуць накіраваныя на Кабінет, структуру, якая прэтэндуе на прадстаўніцтва беларусаў. Але гэта не азначае аўтаматычна, што яны баяцца, — адказвае Павел Слюнькін на пытанне, чаму ўлады, сілавікі (ці, магчыма, нехта іншы) так старанна дыскрэдытуюць прадстаўнікоў Кабінета.
На яго думку, праца скіраваная на тое, каб разбураць аўтарытэт, рэпутацыю, зніжаць узровень сімпатыі да людзей, якія ў яго ўваходзяць, — і за кошт усяго гэтага перашкаджаць ім дамагацца мэтаў. Прычым не толькі сярод беларусаў, але і сярод замежных партнёраў.
— Чым больш скандалаў адбываецца вакол Ціханоўскай, тым менш жадання ў замежных партнёраў з ёю або з тым жа Кабінетам працаваць. Усплываюць старыя гісторыі пра беларускія апазіцыйныя сілы, якія, як правіла, лаяліся адно з адным. Натуральна, у замежных партнёраў няма жадання разбірацца, хто мае рацыю, хто вінаваты. Гэта будзе ўплываць на іх патэнцыял нанясення шкоды гэтаму рэжыму, — дапаўняе аналітык ECFR.
Павел Мацукевіч лічыць, што сілавікі змаглі намацаць «слабое звяно», падкрэсліваючы, што гаворка не ідзе канкрэтна пра Таццяну Зарэцкую як такую. Сутнасць у тым, што яны працуюць па прадстаўніках дэмсіл і менавіта ў гэтым выпадку чагосьці дамагліся.
— Але калі ўдзельнікі каманды разбягаюцца пасля пагрозаў, то гэта, на маю думку, паказальны момант. За два гады можна было зразумець, з кім апазіцыя мае справу, — дапаўняе ён. — Але іншае пытанне — наколькі сур’ёзна рэжым успрымае ўсё гэта. З таго, што відаць, ён метадычна адпрацоўвае ўсе пратэсныя сюжэты. Офіс Святланы Ціханоўскай, Кабінет, полк Каліноўскага — гэта асобныя раздзелы вялікага сюжэту. Кожны з іх рэжым метадычна адпрацоўвае. Мы ж бачым, што прадстаўнікі сілавікоў ускрываюцца ў ключавых чатах, нейкія сілавікі займаюцца Кабінетам, нейкія — Народным антыкрызісным упраўленнем, іншыя — кампаніяй Цапкалы, палком Каліноўскага, «Пагоняй». У нейкі момант хтосьці з іх дэманструе вынікі. У дадзеным выпадку, калі сапраўды былі пагрозы, можна сказаць, што ў сілавікоў, якія працавалі з Кабінетам, нешта атрымалася. Але я б не сказаў, што ўлады сапраўды баяцца Кабінета: у іх пакуль няма падставаў для гэтага. Магчыма, сёння яны больш баяцца палка Каліноўскага, хоць і для гэтага пакуль няма дастатковых прычын.