Доўгае знаходжанне ва ўладзе накладае адбітак на псіхіку нават здаровых і абсалютна адэкватных людзей. Магчымасць кіравання іншымі людзьмі і цэлымі дзяржавамі ў дадатак да ліслівасці «падданых» урэшце нярэдка прыводзяць да ўпэўненасці кіраўніка ў сваім вялікім прызначэнні, богападабенстве і моцным адрозненні ад іншых смяротных. Аднак тут іх чакае расчараванне: нягледзячы ні на якую веліч, уяўную ці рэальную, любы палітычны дзеяч смяротны. Дзіўна, з якой упартасцю цягам тысячагоддзяў упэўненыя ў сваёй незаменнасці кіраўнікі раз за разам спрабуюць парушыць гэтае правіла. Страх блізкай смерці і надзея на падаўжэнне жыцця прымушаюць іх пастаянна звяртацца да чараўнікоў, алхімікаў, шарлатанаў і навукоўцаў. Але вынік для ўсіх прыкладна аднолькавы.
Навошта дыктатарам маладзільныя яблыкі
Сучасныя медыкі і псіхіятры лічаць уладу вялізным цяжарам для чалавечай псіхікі. Адсюль, як сцвярджае доктар медыцынскіх навук і прафесар судова-медыцынскай экспертызы Віктар Калкуцін, вынікае вялікая і важная псіхіятрычная праблема — як не пусціць у палітычныя лідары чалавека з ненармальнай псіхікай і што рабіць, каб чалавек нармальны, які прыйшоў да ўлады, гэтай сваёй нармальнасці не страціў. Доктар псіхалагічных навук Віктар Гульдан, у сваю чаргу, лічыць, што «больш за ўсё псіхапатаў ад палітыкі сустракаецца пры таталітарных рэжымах і дыктатуры», і адзначае, што псіхіятры фіксуюць своеасаблівую паталогію ў людзей, якія надоўга затрымліваюцца ва ўладзе.
У дыктатараў, якія знаходзяцца ва ўладзе доўгі час, назапашаныя псіхічныя паталогіі накладаюцца на натуральны і ўласцівы большасці людзей страх смерці і дапаўняюцца вельмі вялікімі па мерках звычайнага чалавека магчымасцямі. Уявіце, што вы баіцеся смерці, шчыра лічыце сваё жыццё нашмат важнейшым за жыцці іншых людзей і пры гэтым маеце амаль неабмежаваныя ўладныя і фінансавыя магчымасці. У дадатак кожны дзень вы чуеце, як вас абагаўляюць навакольныя і паўтараюць, што без вас краіна будзе асуджаная. Нескладана ўявіць, як чалавек, які трапіў у такую сітуацыю, пачынае рыхтаваць экспедыцыі на край свету па эліксіры вечнай маладосці, будаваць гіганцкія піраміды для свабоднага перамяшчэння ў рай і назад або навукова-даследчыя інстытуты для вывучэння пытанняў амаладжэння.
Ёсць у гэтым яшчэ і выключна практычны падыход. Старога і саслабелага палітыка могуць пачаць лічыць слабым як праціўнікі, так і прыхільнікі. Ва ўмовах дэмакратычных краін гэта можа саслужыць кепскую службу на выбарах, а ва ўмовах дыктатураў — увогуле прывесці да хваляванняў і рэвалюцый.
Калі сапраўды ніяк не атрымліваецца павярнуць назад працэсы старэння, то можна паспрабаваць хаця б выглядаць маладзейшым за свае гады. Менавіта таму высокапастаўленыя палітыкі часта з’яўляюцца сталымі кліентамі пластычных хірургаў і звяртаюцца да іх паслуг не радзей за кіназорак або эстрадных выканаўцаў. У карэкцыі знешнасці ў розны час былі абвінавачаныя або прызнаваліся самі вельмі многія лідары. Сярод іх — былы прэм’ер-міністр Італіі Сільвіа Берлусконі, лівійскі дыктатар Муамар Кадафі і, імаверна, прэзідэнт Расіі Уладзімір Пуцін. А ў 2012 годзе журналістка Галіна Навумчык выказала здагадку, што паслугамі пластычнай хірургіі скарыстаўся і беларускі палітычны дзеяч Аляксандр Лукашэнка.
Але выглядаць маладзейшым за свае гады — гэта, вядома, далёка не тое самае, што падоўжыць сабе жыццё.
Вечнае жыццё для фараонаў, імператараў і папы рымскага
Патрэба вялікіх і богападобных кіраўнікоў у вечным жыцці праявілася на світанку чалавечай цывілізацыі, ледзь не адначасова са з’яўленнем дзяржаваў. Фараоны Старажытнага Егіпта, якія мелі неабмежаваную ўладу, з пункту гледжання егіпецкай рэлігіі былі багамі на зямлі, пасярэднікамі паміж астатнімі багамі і людзьмі. Калі фараон займаў трон, ён асацыяваўся з богам Горам, што перамог сілы хаосу і ўсталяваў парадак, а калі сыходзіў з зямнога жыцця — сімвалізаваў Асірыса, цара замагільнага царства. Вечнае жыццё богападобным кіраўнікам забяспечвалі піраміды. З іх дапамогай не толькі фараоны траплялі ў егіпецкі рай — Трысняговае поле Іялу, але і маглі, калі пажадаюць, вярнуцца назад. Праўда, рэальных выпадкаў вяртання, нават з дапамогай самых вялікіх і дарагіх пірамід, не зафіксавана.
Іншы падыход да здабыцця цялеснай неўміручасці абраў першы кітайскі імператар Цынь Шыхуандзі. Паўлегендарны кіраўнік, што валадарыў у 245−210 гадах да нашай эры, вельмі баяўся смерці, спрабаваў выведаць рэцэпт эліксіру неўміручасці ў чарадзеяў і ведзьмакоў і некалькі разоў высылаў экспедыцыі для яго пошуку.
Дзвюма такімі экспедыцыямі кіраваў прыдворны маг, алхімік і прадказальнік Сюй Фу, які вельмі творча падыходзіў да арганізацыі пошукаў. У 219 годзе да нашай эры ён выправіўся на пошукі эліксіру неўміручасці да гары Пэнлай, што за морам, у кампаніі трох тысяч цнатлівых дзяўчат і юнакоў. У гэтым месцы, як было вядома кітайцам таго часу, жылі несмяротныя, што мелі той самы эліксір. Караблі Сюй Фу з цнатліўкамі і цнатліўцамі баразнілі марскія прасторы некалькі гадоў, але гары Пэнлай так і не знайшлі. У 210 годзе імператар папрасіў справаздачы пра паездку, і Сюй Фу патлумачыў, што даплысці да гары перашкодзіла велізарная і агрэсіўная рыба — таму акрамя цнатлівак і цнатліўцаў нядрэнна было б пасадзіць на караблі лучнікаў.
Падобна, Сюй Фу разумеў, што яшчэ раз такая аргументацыя можа не зрабіць на імператара належнага ўражання. З другой экспедыцыі, у якую Цынь Шыхуандзі даў яму і лучнікаў, маг не вярнуўся. Ёсць меркаванне, што замест гары Пэнлай ён знайшоў Японію, у якой і застаўся. А богападобны імператар Цынь Шыхуандзі памёр у тым жа 210 годзе да нашай эры ва ўзросце 48 гадоў — магчыма, пасля прыёму нейкага зелля, што нібыта падаўжала жыццё, а ўтрымлівала ртуць.
Сярэднявечная алхімія, адной з мэтаў якой было стварэнне эліксіру неўміручасці, таксама не магла прайсці міма базавых патрэбаў моцных гэтага свету. Рэцэпт цудадзейнага эліксіру асабістага лекара рымскага папы Баніфацыя VIII уключаў золата, жэмчуг, сапфіры, смарагды, лалы, тапазы, белы і чырвоны каралы, слановую костку, сандалавае дрэва, сэрца аленя, корань алоэ, мускус і амбру. Дакладна невядома, наколькі гэтая цікавая сумесь эфектыўная для падаўжэння жыцця, але наўрад ці яна сапраўды даруе вечнае жыццё: папа Баніфацый памёр у 1303 годзе ва ўзросце 73 гадоў.
Два планы дасягнення неўміручасці ад Кім Ір Сена
Бурнае развіццё навукі ў апошнія тры стагоддзі і яе сапраўды выбітныя дасягненні ў пытанні павелічэння сярэдняй працягласці чалавечага жыцця падаравалі дыктатарам новую надзею.
Магчыма, найбольш адказна да падаўжэння ўласнага існавання падышоў паўночнакарэйскі лідар Кім Ір Сен. У 1977 годзе ва ўзросце 65 гадоў Кім-старэйшы ўсвядоміў, што ніяк не можа пакінуць на волю лёсу створаную ім дзяржаву. Як расказвае ў сваёй кнізе былая доктарка дыктатара Кім Со Ёнг, ён сабраў найлепшых паўночнакарэйскіх медыкаў, якім было даручана падоўжыць жыццё вялікага кіраўніка хаця б да 120 гадоў.
Доктар Кім Со Ёнг узначаліла створаны з гэтай мэтай навукова-даследчы інстытут і 10 гадоў, з 1982-га па 1992-і, працавала над захаваннем здароўя і падаўжэннем жыцця Кіма-старэйшага. Інстытут запісваў і захоўваў велізарныя масівы інфармацыі пра Жалезнага Усёпераможнага Палкаводца — аж да ежы, якую ён калі-кольвек еў.
Доктар Кім Со Ёнг лічыла, што першыя крокі на шляху да даўгалецця — добрае харчаванне і вясёлы настрой. Таму яе інстытут працаваў над тым, як развесяліць Сонца Нацыі, што цярпела ад пастаянных стрэсаў. Навукоўцы запрашалі актораў камедыйнага жанру. Артысты, якім удавалася рассмяшыць Кім Ір Сена не менш за пяць разоў за дзень, атрымлівалі званне заслужанага.
З канца 1980-х гадоў здароўе Маршала Магутнай Рэспублікі пачало пагаршацца: ён пакутаваў на цэрэбральны атэрасклероз. Кім Со Ёнг сцвярджае, што падкасіў Вялікага Правадыра стрэс, а таксама нежаданне весці здаровы лад жыцця і няздольнасць адмовіцца ад шкодных звычак. У 78 гадоў Кім Ір Сен пачаў патрабаваць, каб яму пералівалі кроў маладых людзей, а ў 1994 годзе, ва ўзросце 84 гадоў, памёр.
Але паўночнакарэйскі дыктатар не асабліва разлічваў на медыкаў і меў план «Б». Ён заснаваў паўнавартасную дынастыю Кімаў, якая кіруе КНДР ужо ў трэцім пакаленні. Дзякуючы свайму сыну Кім Чэн Іру ў 1998 годзе памерлы за чатыры гады да гэтага Кім Ір Сен атрымаў пасаду Вечнага прэзідэнта КНДР, якую займае дагэтуль. Для апісання рэжыму, пры якім найвышэйшая ўлада ў краіне належыць памерламу чалавеку, журналісты нават прыдумалі спецыяльны тэрмін — некракратыя (ад старажытнагрэчаскага слова Νεκρός - «мёртвы»).
Цудадзейныя таблеткі для Чаўшэску
Дыктатар сацыялістычнай Румыніі Нікалае Чаўшэску шукаў даўгалецця не толькі для сябе, але і для сваёй жонкі Алены. Геній Карпат атачыў сябе дактарамі-герантолагамі, якія займаліся пытаннямі старэння і амаладжэння — гэтых дактароў шчодра адорвалі ордэнамі і званнямі. Паўнаводны Дунай Розуму вельмі баяўся памерці ад радыяцыі, бактэрый, атручання і трапіў у непрыемную гісторыю, калі загадаў супрацоўніку, які яго суправаджаў, пакаштаваць сваю ежу на прыёме ў Букінгемскім палацы ў Лондане.
За часамі Чаўшэску ў Бухарэсце быў створаны Інстытут герыятрыі. У яго сценах румынскімі навукоўцамі быў вынайдзены цудадзейны амаладжальны прэпарат геравітал, які вяртаў маладосць і лячыў артрыт, атэрасклероз, стэнакардыю, гіпертанію, глухату, дэпрэсію, цукровы дыябет, імпатэнцыю і хваробу Паркінсана з дапамогай, як потым выявілася, эфекту плацэба (прасцей кажучы, толькі дзякуючы веры пацыентаў у дзейснасць прэпарата).
Румынскі эксперымент па падаўжэнні жыцця дыктатара і яго жонкі раптам абарваўся ў 1989 годзе, калі муж і жонка Чаўшэску былі расстраляныя вайскоўцамі, што перайшлі на бок паўсталага народа. Дыктатару ў той час быў 71 год.
Місія невыканальная: амаладжэнне крамлёўскіх старцаў
Савецкая ўлада таксама прыклала нямала намаганняў для падаўжэння жыццяў сваіх правадыроў. Цяперашні расійскі Нацыянальны медыцынскі даследчы цэнтр гематалогіі ствараўся ў 1926 годзе як Інстытут пералівання крыві ў тым ліку і для гэтага. Яго першы кіраўнік Аляксандр Багданаў лічыў, што масіўнымі пераліваннямі можна «амаладзіць» зношаныя арганізмы кіраўнікоў краіны. Абнаўленне крыві адыгрывала важную ролю і ў тэорыі даўгавечнасці, якая распрацоўвалася акадэмікам Аляксандрам Багамольцам. А вось дырэктар Дзяржаўнага навукова-даследчага інстытута абмену рэчываў і эндакрынных расстройстваў Ігнацій Казакоў акрамя пераліванняў практыкаваў працэдуры амаладжэння праз увядзенне розных сываратак, гармонаў і бялковых прэпаратаў-лізатаў. За што і паплаціўся, калі з дапамогай лізату спрабаваў амаладзіць Іосіфа Сталіна і вылечыць яго ад псарыязу. Навуковец быў арыштаваны 13 сакавіка 1937 года і праз два дні расстраляны. Сталін жа памёр у 1953 годзе ў зусім не доўгажыхарскім узросце 74 гадоў.
Пышным цветам разнастайныя практыкі амаладжэння заквітнелі ў эпоху застою. У перыяд кіравання Леаніда Брэжнева на гэтай ніве асабліва прыкметным быў кіеўскі генетык Генадзь Бердышаў, які распаўсюджваў вучэнне аб амаладжальнай пітной вадзе, якую можна атрымаць нават з водаправоднай, калі тройчы яе замарозіць і размарозіць.
Зрэшты, неабмежаваныя рэсурсы і велізарны патэнцыял савецкай навукі так і не змаглі дапамагчы савецкім лідарам у дасягненні даўгалецця. Леанід Брэжнеў памёр у 75 гадоў, Юрый Андропаў — у 70, Канстанцін Чарненка — у 74 гады, і выглядалі яны пры гэтым зусім не молада. Адзіным савецкім лідарам-доўгажыхаром аказаўся першы і апошні прэзідэнт СССР Міхаіл Гарбачоў, які памёр сёлета ў жніўні. Ён дажыў да 91 года. Цікава, што Гарбачоў страціў уладу і бязмежныя рэсурсы, якія прыкладаліся да яе, ва ўзросце ўсяго 60 гадоў.
Вядома, гэта далёка не поўны спіс дыктатараў, якія спрабавалі (і спрабуюць) перамагчы смерць. Атрымаўшы неабмежаваную ўладу над людзьмі і багалепнае пакланенне навакольных, кіраўнік, які старэе, амаль асуджаны на ўступленне ў цяжкую і бессэнсоўную сутычку са смерцю.
Сучасная навука, усё больш падобная да фантастыкі, асцярожна падступаецца да вырашэння праблемы неўміручасці адразу з некалькіх кірункаў — ад геннай тэрапіі і перасадкі органаў да пераносу свядомасці на больш даўгавечны і надзейны носьбіт, чым мозг. Пры гэтым свет не адчувае недахопу ў кіраўніках, чый узрост пераваліў за 50. Яны актыўныя, уплывовыя, працаздольныя і адначасова не гатовыя змірыцца з тым, што такое прыемнае і цікавае жыццё даволі хутка скончыцца. А акрамя палітыкаў ёсць жа яшчэ заможныя прадпрымальнікі, акторы, багатыя злачынцы. Падобна да таго, што акультныя, рэлігійныя, навуковыя і псеўданавуковыя спосабы амаладжэння і падаўжэння жыцця найбліжэйшым часам не будуць адчуваць недахопу ў паслядоўніках і спонсарах.
Чытайце таксама
