«Падстаўляць другую шчаку — гэта не самы эфектыўны спосаб завяршэння рэвалюцыі». Арцемій Троіцкі — пра вайну, «Ляпіса Трубяцкога», Пугачову і пратэсты ў 2020-м

17 студзеня 2023 у 1673948760
«Зеркало»

Арцемій Троіцкі - расійскі музычны крытык і журналіст, адзін з папулярызатараў року. У свой час ён арганізоўваў канцэрты гурта «Кіно» і мноства музычных фестываляў. У 2014 годзе раскрытыкаваў расійскія ўлады за анексію Крыма, восенню таго ж года пераехаў жыць у Эстонію. Мы пагаварылі з Троіцкім пра вайну, «Перамен» Цоя, беларускую музыку і пратэсты 2020-га.

«У асноўным яны ўсё-такі злодзеі, а не крывасмокі»

- У 2015-м вы сказалі: «Расія - гэта краіна тупіковая, бесперспектыўная, непрыгожая, непрыдатная для жыцця… Усё цікавае будзе адбывацца за яе межамі… А ў Расіі будуць пампаваць нафту і славіць Пуціна - кропка!» Якой вы бачыце яе сёння?

- Я не памятаю гэтых выказванняў, але адмаўляцца ад іх не буду. Наколькі гэты прагноз быў песімістычным, настолькі ён аказаўся рэалістычным. Хоць рэальнасць перасягнула ўсе найгоршыя чаканні. Але ў 2015-м мая фантазія не дайшла да таго, што Расія нападзе на сумежную дзяржаву і пачне весці крывавую вайну.

Сёння я бачу Расію ў поўным тупіку, спусташэнні і заняпадзе. Гэта відаць не толькі ўнутры, але і па яе ўспрыманні звонку. Краіна зрабілася ізгоем. Гэты крыўдны статус асабліва непрыемны, таму што Расія яго, на жаль, заслужыла. Не трэба было так па-свінску паводзіцца ў дачыненні да сваіх суседзяў і выконваць усе капрызы Пуціна. У выніку краіна аказалася ля разбітага карыта, і расколіны гэтага карыта будуць толькі паглыбляцца.

Адзіныя мае аптымістычныя чаканні звязаныя з тым, што хутка Пуціна не стане. Якім чынам? Я не ведаю. Але думаю, што ўлада ў Расіі зменіцца найбліжэйшым часам. І што будзе далей - гэта цікава. Мне здаецца, што самы рэалістычны сцэнар - гэта калі будзе захаваны пуцінскі рэжым, але ўжо без Пуціна і без нейкіх асабліва адыёзных характарыстык ягонага кіравання. Я думаю, што пераемнікі адразу спыняць вайну з Украінай, уцякуць дадому і паспрабуюць нейкім чынам дамовіцца з Захадам пра адмену санкцый і нейкае аднаўленне стасункаў. Інакш Расія ператворыцца ў Паўночную Карэю. Гэтага вялікая частка кіраўнічй эліты не хоча. У асноўным гэта ўсё-такі злодзеі, а не крывасмокі.

- Што рабіць музыкам у такой сітуацыі?

- Усё залежыць ад індывідуальных рысаў кожнага канкрэтнага выканаўцы. Няма ўніверсальнага рэцэпту. Практычна ўсе значныя музыкі з'ехалі, за рэдкім выключэннем - напрыклад, Юрый Шаўчук з ДДТ. Людзі пакінулі краіну са зразумелых прычын. Па-першае, не хочацца жыць у фашысцкай дзяржаве, а па-другое - цяжка ў прафесійным плане, таму што цэнзура і чорныя спісы. У краіне цяпер займацца паўнавартаснай музычнай дзейнасцю не даюць. Калі гэта толькі не нейкія прадажныя шкуры, якія вылізваюць ср**у прэзідэнту, як сказаў Шаўчук.

За мяжой ва ўсіх вядомых мне музыкаў, а гэта ўжо больш-менш рэалізаваныя, статусныя людзі, усё ў поўным парадку. Іх прафесійная дзейнасць ідзе вельмі добра: яны выступаюць, запісваюцца, выдаюць новыя сінглы і кліпы. Разам з артыстамі з'ехала і значная частка іх аўдыторыі. Напрыклад, «Ногу свело!». Цяпер можна спакойна арганізоўваць туры не па маршруце Масква - Екацярынбург - Омск - Новасібірск, а Нью-Ёрк - Сан-Францыска - Лос-Анджэлес - Чыкага або Прага - Берлін - Варшава - Вільнюс. Я лічу, што другі і трэці маршруты не горшыя за першы.

Што да музыкаў унутры краіны, тут ёсць розныя сцэнары. Адзін - ганебны. Я ўжо не кажу пра ўсякіх звычайных папсавікоў кшталту Баскава, Долінай або Кіркорава, але сюды адносяцца так званыя рокеры, якія ўдзельнічаюць у дзяржаўных мерапрыемствах. Але такіх артыстаў я не магу сказаць што шмат. Большасць спрабуе прайсці паміж струменьчыкамі і, увогуле, маўчаць, спадзеючыся, што не скампраментуюць сябе цалаваннем з уладай, але пры гэтым іх не ўнясуць у чорныя спісы. Думаю, што гэтым музыкам будзе даволі складана, таму што рана ці позна ад усіх хоць трохі вядомых і публічных людзей улады запатрабуюць, каб яны ці падтрымлівалі цяперашні рэжым песнямі і скокамі, або ішлі прэч. Адседзецца дзесьці ў ціхім цёмным кутку мала ў каго атрымаецца. Што рабіць музыкам з прафесійнага пункту гледжання? Трэба граць, складаць і запісваць музыку. Калі атрымаецца - то здымаць і выкладаць кліпы ў сеціва, дзякуй Богу, магчымасці яшчэ ёсць, інтэрнэт у Расіі пакуль не адключылі.

- А спяваць пра што?

- Гэта іх справа. Я не з тых, хто лічыць, што трэба абавязкова спяваць на злобу дня. Калі іх хвалюе палітычная ці ваенная павестка, то выдатна, калі не або з нейкіх прычын не хочацца - хай яны спяваюць тое, што атрымліваецца.

- Якая галоўная антываенная песня для вас цяпер?

- У мяне ёсць некалькі кандыдатаў. Ёсць вялікая колькасць украінскіх песняў, пачынаючы з Андрэя Хлыўнюка і гурта Pink Floyd. Усе музычныя стылі ва Украіне цяпер павернутыя ў гэты бок. Шмат гумарыстычных песняў, я лічу, што гумар - добрая дапамога ў народна-вызваленчай барацьбе.

Калі казаць пра расіян, то чэмпіён па антываенных песнях - гурт «Ногу свело!», Макс Пакроўскі. Я не магу з іх нейкую адну вылучыць, але з пункту гледжання меладычнасці самая моцная кампазіцыя - «Украина». Яшчэ ёсць нейкая колькасць наймацнейшых песняў на новым альбоме Уладзі з «Касты». Мне больш за ўсё падабаецца «Как это бл**ь возможно». У Noize Mc ёсць дзве-тры выдатныя песні. Адна смешная, называецца «Лебединое озеро», другая пра жыццё за мяжой - «Страна дождей», прысвечаная Вільнюсу. Ёсць добрыя кампазіцыі, але, на маю думку, песні, якая магла б стаць гімнам антываеннага руху, як у свой час песня Ленана «Give Peace a Chance» ці «Blowin' in the Wind» Боба Дылана, пакуль не прыдумалі.

- Вы адзін з тых, хто ў свой час арганізаваў канцэрты «Кіно». Пра што цяпер спяваў бы Цой?

- Я не люблю такога кшталту пытанні, таму што, ясная рэч, яны не зусім карэктныя. Я магу сказаць абсалютна дакладна, на 100%, што ён бы не ўпісаўся ва ўсю гэтую прапагандысцкую праваенную гісторыю. Я Цоя выдатна ведаў, ён быў перакананым пацыфістам, яму каштавала вялікіх намаганняў адкасіць ад вайсковай службы, якую ён ненавідзеў і якой пагарджаў. Я думаю, калі б у Цоя ў 89-м годзе спыталі, што б ён спяваў у такой сітуацыі, ён бы таксама не змог адказаць.

- Хто вас здзівіў сваёй пазіцыяй пасля вайны?

- Для мяне ўвесь расклад стаў абсалютна зразумелы ўжо пасля 2014 года, тады ўсе гэтыя акопы і барыкады былі акрэсленыя. Я заўсёды ведаў, што Гарык Сукачоў - хлопец абсалютна бесхарактарны і схільны да кампрамісаў. А ўсе музыкі, якія мне падабаюцца, - ніхто з іх не зрабіў мне непрыемнага сюрпрызу. То-бок Макарэвіч, Грабеншчыкоў, той жа Noize MC, Вася Абломаў, Ліза Манетачка, Земфіра і яшчэ куча народу - яны ўсе аказаліся на адной паляне са мной, для мяне гэта вельмі радасна. Былі такія мімалётна прыемныя сюрпрызы, напрыклад, Валерый Меладзэ або Максім Галкін.

- А Пугачова?

- Не. Алу я ведаю вельмі даўно, мы з ёй сябруем ужо 40 гадоў. Я заўсёды ведаў яе як жанчыну разумную, смелую і даволі рашучую. Яе ацэнка ваеннай авантуры не была для мяне сюрпрызам. І, натуральна, ведаючы тое, як Ала захопленая сваім жыццём з Максімам і іх дзецьмі, я быў абсалютна ўпэўнены, што яна стане на абарону сваёй сям'і. Гэта, уласна, і адбылося. Як вядома, яна асабліва і не рвалася ў бой, пакуль расійскія ўлады не пачалі наязджаць на Максіма Галкіна. Як толькі яны гэта зрабілі, абвясціўшы яго замежным агентам, то ўжо Ала Барысаўна стрымацца не змагла. І правільна зрабіла.

«Я шчыра верыў, што ў 2020 годзе Лукашэнку змятуць»

- Давайце пагаворым пра Беларусь. У вашай жонкі Веры беларускае грамадзянства, у 2015 годзе вы расказвалі, як адгаворвалі яе мяняць наш пашпарт на расійскі.

- Я думаю, што і расійскае, і беларускае грамадзянства цяпер - гэта не вельмі добрыя навіны, скажам так. Беларусь праявіла сябе як адзіны саюзнік Пуціна ў гэтай злачыннай вайне. Што, вядома, вельмі кепска для краіны і яе грамадзян. І гэта сумная гісторыя, таму што, шчыра кажучы, шчасце было такім блізкім і такім магчымым. Я шчыра верыў, што ў 2020 годзе Лукашэнку змятуць і беларуская рэвалюцыя пераможа. Было відаць, што гэта сапраўды магутны масавы рух. Але, на жаль, да канца не пайшлі, не даціснулі сітуацыю. Гэта страшна крыўдна, Беларусь цяпер расхлёбвае наступствы ўсяго гэтага. Дзякуй Богу, што беларускае войска яшчэ не ўдзельнічае ў гэтым кровапраліцці, але тое, што рэжым Лукашэнкі падтрымлівае гэтую вайну і паводзіццца так па-падхалімску і баязліва, - гэта, вядома, ганебна і брыдка.

- У пачатку 2021 года вы сказалі, што пастрыжацеся нагала, калі Аляксандр Лукашэнка да канца года застанецца ва ўладзе. Пастрыгліся?

- Не (смяецца). Але я быў упэўнены, што Лукашэнку скінуць. Я збіраўся стрыгчыся, але мяне пачалі адгаворваць, і быў такі аргумент: «Калі вы пастрыжацеся нагала, то гэта будзе азначаць, што вы прызналі перамогу Лукашэнкі». А мне катэгарычна не хацелася гэта рабіць, таму я падумаў: «Не-не, ніфіга». Можа, калі яго скінуць канчаткова, тады я пастрыгуся нагала.

- Што ў 2020 годзе, на вашую думку, пайшло не так?

- Мне не вельмі зручна гаварыць на гэтую тэму. Я шмат размаўляў пра гэта кулуарна, у тым ліку з беларускімі актывістамі, але публічна рабіць гэта не хацелася б. Я лічу, што людзі ў Мінску і іншых беларускіх гарадах праявілі залішнюю ветлівасць і далікатнасць там, дзе трэба было дзейнічаць сілай. Рэвалюцыя мірным шляхам не заўсёды працуе. Часам тыраны ўпіраюцца і ўжываюць гвалт. Я лічу, што падстаўляць другую шчаку - гэта не самы эфектыўны спосаб завяршэння рэвалюцыі.

- А вам адкажуць, што, калі б людзі адказалі сілай на сілу, то Лукашэнка паклікаў бы Пуціна і яго войскі.

- Тут сітуацыя складаная і можна шмат спрачацца на гэтую тэму. Ёсць маса аргументаў супраць таго, што я сказаў. Я б не хацеў у гэтую спрэчку заглыбляцца.

- Добра. Давайце трохі пра іншае. Тады «Перамен» Цоя стала адным з гімнаў пратэсту. Можаце растлумачыць, пра што яна?

- Я быў на прэм'еры гэтай песні падчас IV фестывалю Ленінградскага рок-клуба ў 1986 годзе. Думаю, яе не да канца зразумелі. Увогуле, прыпеў «Мы ждем перемен» - гэта не вельмі актыўная фармулёўка. Калі ўзяць песню цалкам, то я б не сказаў, што яна рэвалюцыйная. Рэвалюцыйная там толькі назва - «Хачу перамен». Гэтае слова і дзейнічае так магічна. А сама песня поўная пытанняў і сумневаў. Скажу, што Цой і «Кіно» не ўспрымалі яе як нейкі рэвалюцыйны гімн. Унутры гурта яе называлі «Пельмень». Але песні пашанцавала, што ў яе быў такі лёс. Я ведаю, што ў Мінску пасадзілі дудароў за тое, што яны інструментальна выканалі мелодыю «Перамен» на мітынгу. Мала якая песня ў сусветнай гісторыі мела такі гонар.

Міхалок, Корж, Naka і іншыя

- Вы сябруеце з Сяргеем Міхалком. Для чаго ён аднавіў праект «Ляпіс Трубяцкой»?

- Тут акурат здагадацца няцяжка. Думаю, гэта адбылося таму, што «Ляпіс Трубяцкой» з усіх праектаў Міхалка самы вядомы і прыцягальны для публікі. Цяпер час такі, што трэба працаваць і акучваць народныя масы. І для гэтага трэба выкарыстоўваць самы моцны сродак, у дадзеным выпадку гэта брэнд «Ляпіс Трубяцкой».

- Каго з беларусаў вы яшчэ слухаеце?

- Даволі многіх. У 2020 годзе ў мяне нават выйшла некалькі радыёперадач

пра беларускую музыку і супраціў. Там былі Лявон Вольскі, Nizkiz, Naka, Молчат дома. У музычным плане мне больш за ўсё падабаецца «Длина волны». З апошняга я паслухаў сумесны альбом Светы Бень і Галі Чыкіс. Так што вашую музыку я слухаю.

- А Корж?

- Шчыра кажучы, гэта не зусім мая частка музычнага спектру. Натуральна, я ведаю пра яго і, напэўна, нават чуў пару-тройку песняў, але альбомаў не слухаў.

Эстонія цяпер, NATO і магілы

- Вы жывяце ў Эстоніі з 2014 года. Мясцовыя баяцца Расіі?

- У 2014−2015 гадах такія настроі былі. З аднаго боку, трывога ў карэнных эстонцаў, а з іншага - злараднае чаканне ў мясцовых рускіх ватнікаў. Але цяпер такога няма, асабліва буйных проста дэпартавалі з краіны. Я думаю, што і ў саміх эстонцаў страху цяпер няма. Расійская армія даказала сваю вельмі нізкую баяздольнасць ва Украіне. Калі б яны ўзялі Кіеў за тры дні, настроі былі б зусім іншыя. А так усе бачаць: другая армія свету аказалася зборышчам крымінальнікаў і нейкіх малапрафесійных ваякаў. Да таго ж Эстонія і іншыя балтыйскія краіны - гэта чальцы не толькі Еўрасаюза, але і NATO. Я абсалютна ўпэўнены, што Расія сюды не палезе, таму што сіл няма і дух не той. Тут варта баяцца бежанцаў з Расіі - калі эканамічная сітуацыя будзе пагаршацца, то тысячы галодных людзей пойдуць з Усходу на Захад у пошуках пражытку.

- У 2015-м вы сказалі: «Нам прагназуюць захаванне цяперашняй сітуацыі як мінімум на 3−5 гадоў. І ў такім выпадку прадбачу, што ў найбліжэйшыя пяць гадоў у Расію дакладна не вярнуся». Цяпер 2023 год, вам 67 гадоў, вы спадзеяцеся вярнуцца?

- Так. Расія - гэта краіна, якую я люблю, а дзяржаву ненавіджу, як спяваецца ў вядомай песні. Але краіна цудоўная, мяне з ёй вельмі многае звязвае: мова, культура, асабістыя сувязі, успаміны, магілы таты, мамы, бабуляў і дзядуляў. Для мяне гэта вельмі важна. Я вельмі спадзяюся, што прыйдзе дзень, калі я змагу іх магілы дагледзець і ўдыхнуць роднае паветра.

- Апошняе пытанне. Мы задаём яго ўсім. Калі і як скончыцца вайна?

- Я думаю, вайна скончыцца да канца 2023-га года, хутчэй за ўсё. А актыўныя ваенныя дзеянні - недзе ў раёне жніўня або верасня, натуральна, пераможа Украіна. Што будзе з Расіяй? Я не ведаю. Магчыма, краіна замкнецца ў сваёй шкарлупіне і будзе пакрыўджаная на ўвесь свет. Калі ў светлую будучыню Украіны я свята веру, то Расія, баюся, яшчэ доўга будзе ў нейкім заняпадзе. А што да Беларусі, то параза Расіі будзе аўтаматычна азначаць падзенне рэжыму Лукашэнкі, так што ў вашую будучыню я гляджу з несумнеўным аптымізмам.